Terapia rodzin
Współczesny model rodziny kształtował się w ostatnich dekadach pod wpływem ogromnych przemian, zarówno w zakresie struktury, podziału ról, jak i funkcji. Sposób, w jaki żyły wcześniejsze pokolenia często nie przystaje już do dzisiejszych oczekiwań i nakłada konieczność wypracowania odmiennego podejścia, którego ostateczny kształt jest wynikową wielu czynników na bieżąco uzgadnianych przez członków rodziny.
Niewątpliwie zakładanie rodziny wymaga pogodzenia niejako dwóch odrębnych światów, będących unikalnym zestawem doświadczeń każdego partnera wchodzącego w bliską relację. Nie sposób uniknąć w tym procesie licznych różnic, odrębnych spojrzeń na rozmaite kwestie, czasem trudnych do pogodzenia przekonań, które spotykając się pod jednym dachem na gruncie wspólnego życia potrafią prowadzić do zwyczajnych nieporozumień, ale także do poważnych kryzysów. W wielu sytuacjach poradzenie sobie z trudnościami, może zostać osiągnięte własnymi siłami, ale bywa tak, że bez pomocy z zewnątrz nie udaje się dokonać potrzebnej zmiany w rodzinie, czego skutkiem jest dotkliwe cierpienie jej członków. Warto podkreślić, iż każda rodzina podlega naturalnym procesom rozwoju, które zakładają cykliczne występowanie kryzysów wymagających dostosowania się do nowej sytuacji. Natomiast skala doświadczanych trudności bywa tak dotkliwa, iż skorzystanie z terapii rodzinnej okazuje się koniecznym i bardzo skutecznym rozwiązaniem.
W jakich sytuacjach zalecana jest terapia rodzinna?
Zazwyczaj pomoc w postaci psychoterapii rodziny jest poszukiwana w momencie, gdy w znaczący sposób dochodzi do zaburzenia relacji między domownikami. Liczne kłótnie i konflikty oraz trudności w realizacji potrzeb (bliskości, zrozumienia, wsparcia) skłaniają do sięgnięcia po profesjonalne wsparcie, by móc wspólnie zrozumieć naturę przeżywanych trudności i wprowadzić adekwatną zmianę prowadzącą do poprawy komfortu we wzajemnych relacjach. Istotne jest w tym uwzględnianie zarówno świadomych, jak i nieświadomych aspektów zachodzącego procesu oraz uważność na indywidualne i wspólne potrzeby. Zdarzają się również sytuacje kiedy pod wpływem bardzo silnych wydarzeń (śmierć bliskiej osoby, utrata pracy, przeprowadzka) rodzina doznaje kryzysu wymagającego interwencji psychoterapeuty rodzinnego, który ma za zadanie pomóc przezwyciężyć trudności i przywrócić równowagę w relacjach.
Terapia rodzin – jakie są typy terapii rodzinnej?
W zależności od reprezentowanego podejścia, terapia rodzin może przybierać różne formy pracy.
W psychoterapii psychodynamicznej głównym celem jest wypracowanie równowagi pomiędzy nadmiernie sztywnym lub zbyt elastycznym wypełnianiem ról. Terapeuta koncentruje się na rozwiązaniu patologicznego konfliktu, zależy mu na redukcji lęku u członków rodziny oraz wspieraniu pozytywnie oddziałujących na stan emocjonalny sił (zmiana sposobu porozumiewania się, modyfikacja wzajemnych postaw, czy wartości).
Nurt terapii rodzinnej bazującej na doświadczaniu zajmuje się natomiast tym, w jaki sposób rodziny mogą przyczyniać się do blokowania rozwoju potencjalnych możliwości jej członków (działa tu mechanizm zaprzeczania impulsom i tłumienia uczuć w celu podtrzymania lojalności rodzinnej). Terapia rodzin polega tu na tym, by pomagać osobom w dokonywaniu świadomych wyborów i osiąganiu rozwoju.
Behawioralna terapia rodzinna to terapia pary małżeńskiej lub terapia diady: zaburzone dziecko-rodzic. Małżonkowie traktowani są jako odrębne osoby, które stymulują się w równym stopniu, wzajemnie dostarczając sobie nagród i kar. W terapii wspierane jest tu umiejętne komunikowanie się, jawne mówienie o konfliktach, uczenie się konstruktywnego ich rozwiązywania oraz zmiana własnych postaw i zachowań względem partnera.
Psychoterapia systemowa odnosi się do rozumienia rodziny jako „systemu”, który tworzą jego członkowie oraz relacji, jakie panują między nimi. Każdy system rodzinny można opisać za pomocą charakterystycznych cech, typowych dla niego. Jest to np.: zestaw obowiązujących w rodzinie zasad, formy jawnej i ukrytej komunikacji, role przypisane poszczególnym członkom rodziny, sposoby rozwiązywania konfliktów i nagradzania. Zatem zachowanie każdej osoby w rodzinie jest rozumiane w kontekście silnych, wzajemnych więzi uczuciowych (satysfakcjonujących lub przynoszących dyskomfort i cierpienie), opartych często na poczuciu zobowiązania i lojalności, mających swoje korzenie w historii danej rodziny (1). Członkowie systemu rodzinnego są ze sobą związani emocjonalnie, nawet jeśli kontakt między nimi został zerwany czy też bliska osoba nie żyje.
Zgodnie z koncepcją terapii systemowej zachowanie danej osoby w rodzinie jest rozumiane jako część składowa całej sekwencji zdarzeń zachodzących w systemie rodzinnym. Dlatego zmiana zachowania członka rodziny staje się możliwa dzięki pomocy rodzinie w zmianie jej stylu komunikacji, wzorców interakcji lub przekonań, które są powielane z pokolenia na pokolenie (2). Zdarza się tak, iż rodziny podejmują terapię, ze względu na rozpoznanie choroby psychicznej czy objawów psychosomatycznych, a także, gdy rodzina doświadcza sytuacji trudnych, które powodują zakłócenie jej funkcjonowania (np. trudności wychowawcze, pojawienie się dzieci, dorastanie dzieci, rozstanie, śmierć itp.). W związku z tym terapeuci rodzinni wraz z całą rodziną poszukają rozwiązań, które służą zastąpieniu dotychczasowych utrwalonych sposobów komunikacji i myślenia, wprowadzając nowy sposób rozumienia trudności ograniczających rodzinę. Ponadto wszelkie konfliktowe sytuacje w rodzinie często prowadzą do wycofania, czy separacji bliskiej osoby, powodując też tęsknotę za bliskością emocjonalną, która staje się niemożliwa z powodu lęku o to, że sytuacja z przeszłości może się powtórzyć, tym razem w relacjach z innymi osobami.
Terapeuta systemowy stara się widzieć wszystkie osoby w rodzinie w sieci wzajemnych oddziaływań, mając świadomość tego, że każdy postrzega świat i siebie w tylko sobie właściwy sposób. Dlatego postawa terapeuty wiąże z zaciekawieniem, otwartością i neutralnością wobec tego, co dostrzega w pracy z rodziną. Nie poszukuje on obiektywnej prawdy, uznając że jest wiele hipotez wyjaśniających problem, z którym zmagają się bliscy i opinia każdej osoby jest równie istotna bez względu na wiek i przekonania. Na spotkaniach terapeuta stwarza atmosferę funkcjonalnej komunikacji, w której każda osoba ma możliwość wypowiedzenia się na temat swoich uczuć i trudności, zakwestionowania zasad, z którymi się nie zgadza w domu, przedstawienia swoich dylematów. Zasadnym jest w terapii rodzin ośmielanie bliskich osób do bardziej bezpośredniego wypowiadania się wszystkich, by pod koniec spotkania mogli usłyszeć interpretację tego, co zauważył terapeuta, a co być może przybliży proces zmian i umożliwi rozwój rodzinie.
Podczas prowadzenia terapii par można wykorzystywać wiele metod pracy przypisanych psychoterapii systemowej. Dzięki niej klienci zapoznają się z historią rodzinną partnera zyskując lepsze rozumienie uwarunkowań, które „wniósł” z rodziny generacyjnej. Zyskują wzajemnie świadomość powielania wzorców zachowania i ról, jakie każde z nich odgrywało w rodzinie pochodzenia. Często służy do tego technika genogramu (przypominającego drzewo genealogiczne), przy czym cel jego użycia jest znacznie poszerzony i wykracza poza przybliżenie dat i faktów z życia bliskich. Terapia systemowa porusza się na linii czasu, obejmując uwagą zarówno przeszłość, teraźniejszość, jak i przyszłość (3).
Terapia systemowa jest pracą rozciągniętą w czasie. Sesje terapeutyczne odbywają się raz na 2 tygodnie, w miarę postępowania procesu terapeutycznego odstępy między spotkaniami mogą być jeszcze dłuższe. Na spotkania terapeutyczne przychodzą wszystkie osoby tworzące rodzinę, w tym małe dzieci. Terapię prowadzi dwoje terapeutów, dbając w ten sposób o bezstronność i dystans do problemu, potrzebny do poszukiwania nowych znaczeń i rozwiązań.
