Trudności związane ze stresem

Radzenie sobie ze stresem jest znaczącym zagadnieniem we współczesnym świecie. Stanowi zarówno kryterium doboru kandydatów na stanowiska zawodowe, jak i filtr przez który postrzegamy siebie i innych ludzi w kontekście ogólnej zaradności czy satysfakcji życiowej. Próżno oczekiwać całkowitej wolności od czynników stresujących. Każda jednostka na swój specyficzny sposób odbiera rozmaite wydarzenia życiowe i powstające w tym procesie reakcje mogą znacząco różnić się od siebie. Odpowiada za to mnóstwo czynników począwszy od osobniczej wrażliwości, poprzez przebyte doświadczenia, obserwowane reakcje ważnych osób czy sposoby interpretacji zdarzeń (inaczej poczuje się osoba zwolniona z pracy postrzegająca sytuację jako porażkę i zagrożenie bezpieczeństwa, a inaczej gdy potraktuje okoliczności jako okazję do rozwoju, wyzwanie czy motywację do pozytywnej zmiany).

Jednakże są sytuacje, które wykraczają poza uniwersalne możliwości przezwyciężania nadmiernych obciążeń i powodują bardzo silną reakcję na czynniki przekraczające zdolności radzenia sobie z trudnościami. Wyjątkowo stresujące wydarzenia życiowe (katastrofa, wypadek, napad, wojna) lub drastyczna, przewlekła zmiana prowadzić mogą do ostrej reakcji na stres bądź do długotrwałych zaburzeń adaptacyjnych.

Do ostrego zaburzenia stresowego dochodzi w efekcie traumatycznego wydarzenia powodującego zagrożenie życia lub zdrowia, naruszenia fizyczności jednostki oraz przeżycia intensywnego strachu, bezradności i przerażenia. Następstwem takiego epizodu są objawy dysocjacyjne takie jak derealizacja, oszołomienie, amnezja i pojawiające się wspomnienia lub myśli wracające do traumatycznego przeżycia. Osoba unika wszystkiego co mogłoby przywoływać reminiscencje, odczuwa silne napięcie i niepokój, a także przejawia trudności w społecznym funkcjonowaniu. Objawy pojawiają się nie później niż miesiąc po zdarzeniu i trwają od 2 dni do miesiąca.

Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD) występuje w reakcji na silny stres, natomiast może ujawnić się w ciągu nawet 6 miesięcy od zdarzenia. Dominującym objawem jest natrętne przeżywanie sytuacji kryzysowej we wspomnieniach i koszmarach, przytępienie uczuciowe, bezsenność, wzmożona reaktywność na bodźce, przygnębienie, przewrażliwienie, drażliwość, apatia, jak i dolegliwości somatyczne specyficzne dla przeżywanego stresu. Okres pomiędzy krytycznym zdarzeniem a rozwinięciem się pełnego obrazu PTSD może trwać nawet kilka lat. Prowadzi do unikania newralgicznych bodźców, wycofywania się z aktywności życiowej i przytępienia emocjonalności.. Osoba cierpiąca na zespół pourazowy jest nadmiernie pobudliwa, co oznacza trudności w zasypianiu, nadmierną drażliwość i problemy z koncentracją.

Inną formą reakcji na stres są zaburzenia adaptacyjne występujące w odpowiedzi na znaczącą zmianę (przeprowadzkę, rozwód, powódź, narodziny dziecka) i wyrażające się w trudności odnalezienia się w nowych okolicznościach i dostosowania do nich. Przybierają postać napięcia, niestabilności, przygnębienia, dając poczucie niezdolności do poradzenia sobie z wymogami sytuacji i potrafią prowadzić do ograniczenia decyzyjności nawet w najdrobniejszych sprawach.

Poza powyżej opisanymi reakcjami na stres o wiele bardziej powszechne są subtelniejsze jego przejawy, których często w początkowym stadium nawet nie dostrzegamy. Są one naturalną, fizjologiczną odpowiedzią organizmu na docierające do niego bodźce, polegającą na mobilizacji układu endokrynologicznego, który wprowadza do krwiobiegu substancje aktywujące kolejne układy: nerwowy, pokarmowy, oddechowy. W efekcie czego rozpoznajemy pojawienie się szeregu objawów takich jak wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie oddechu, pocenie się, uczucie gorąca, czerwienienie się skóry, napięcie mięśni, wyostrzenie zmysłów i cały szereg głębszych procesów dotyczących niemal każdego zakątka naszego ciała. Mechanizm ten ma służyć przetrwaniu, chronić nasze życie i zdrowie. Paradoksalnie jednak, kiedy wymiar doświadczanych napięć przekracza możliwości poradzenia sobie z długofalowym lub nadmiernie silnym przeciążeniem, reakcja stresowa staje się źródłem poważnych kłopotów psychospołecznych. Nasza odporność psychiczna potrafi zostać dość nagle przerwana i uniemożliwić nam dotychczasowy sposób funkcjonowania. Dzieje się tak przy udziale takich czynników jak tendencje perfekcjonistyczne czy niedostrzeganie wcześniejszych symptomów stresu. Znaczącą rolę odgrywa tu także proces poznawczej interpretacji doświadczanych sytuacji, bowiem nadając im znaczenie zagrażające naszemu bezpieczeństwu, aktywujemy bardzo kosztowną energetycznie fizjologiczno-emocjonalną odpowiedź organizmu. Niestety wiele osób funkcjonuje w trybie walki o życie w chroniczny sposób, co prowadzi do dotkliwych skutków w obszarze zdrowia fizycznego i psychicznego. W wielu przypadkach efektem długotrwałego stresu jest pojawienie się poważnych zaburzeń nastroju lub zaburzeń lękowych, często też dotkliwie dają o sobie znać choroby psychosomatyczne.

Niezwykle istotna jest zdolność rozpoznania źródeł stresu i sięgnięcie po adekwatną pomoc, umożliwia to bowiem powstrzymanie kaskady konsekwencji zanim dokona się dotkliwe spustoszenie.