Emocje samoświadomościowe u dzieci. Od czego zaczyna się myślenie o sobie?

Czym są emocje samoświadomościowe? Jak ich rozwój wpływa na rozwój dziecka?

Czym są emocje?

Mimo, że doświadcza ich każdy, ciężko jest jednoznacznie i krótko zamknąć je w zwięzłej definicji. Mówi się, że osoby, które nie doświadczają emocji w sposób prawidłowy lepiej potrafią wytłumaczyć ich znaczenie. Badania przeprowadzane na seryjnych mordercach, którzy charakteryzowali się zaburzeniami odczuwania empatii pokazały, że ci świetnie podawali jej definicję. Została postawiona wtedy teza, że deficyt odczuwania emocji u seryjnych morderców został przez nich zastąpiony wiedzą na o tym, co powinni odczuwać, aby nie budzić podejrzeń w społeczeństwie. Pytając o to samo osobę bez zaburzenia, okazywało się, że zadanie wcale nie jest takie łatwe.

Czym w takim razie są emocje? To doświadczenia afektywne, które niczym bodziec wywołują w nas różne reakcje. Emocje nie są permanentne, mają swój początek i koniec. Emocje wiążą się ze zmianami w naszym ciele. Gdy jesteśmy źli i odczuwamy emocję złości, zdarza się, że nasza twarz robi się czerwona, a serce bije szybciej. Dodatkowo, emocja niczym bodziec uruchamia zmianę naszego zachowania, doprowadzając do ekspresji emocji. 

Czym są i jak emocje samoświadomościowe rozwijają się u dzieci?

Emocje samoświadomościowe wymagają skoku rozwojowego i aby mogły się rozwinąć dziecko musi być świadome swoich emocji i potrafić skoncentrować się na samym sobie. Pierwsze emocje wynikające z samoświadomości pojawiają się około osiemnastego miesiąca życia. Często zauważane są wtedy zazdrość czy zakłopotanie. Około drugiego lub trzeciego roku życia, u dzieci, pojawia się umiejętność oceny swojego zachowania w odniesieniu do standardów. Ich samoświadomość jest już na tyle rozwinięta, aby nie tylko rozpoznać swoje zachowanie, ale też porównać je z tym czego się od nich oczekuje i czy wpisują się w te normy.

Około trzeciego roku roku życia pojawia się świadomość o oczekiwaniach. Dziecko wie, że jego opiekun oczekuje od niego konkretnego zachowania albo jego braku i potrafi zestawiać to oczekiwanie z danym zachowaniem, Jeżeli dochodzi pomiędzy nimi do rozbieżności dziecko odczuwa emocje wstydu lub poczucia winy z poczucia niespełnionego oczekiwania opiekuna.

To między innymi właśnie te emocje są nazywane emocjami samoświadomościowymi. Dziecko, dzięki samoświadomości i wyrobionych standardom, ocenia czy to co zrobiło było czymś złym czy dobrym. Jeżeli dziecko stwierdzi, że to co zrobiło jest sukcesem zaczyna być z tego dumny. Jeżeli zaś, według niego, dojdzie do czynu niewłaściwego i niegodnego, dziecko rozpoznaje emocje jako porażkę, za którą ponosi winę i odpowiedzialność.

Jak rozwój emocji samoświadomościowych wpływa na rozwój dziecka?

Proces oceny zachowań u dziecka zaczyna się automatyzować i pojawiają się atrybucje, czyli wyjaśnienia przyczyny dlaczego dziecko zachowało się w taki, a nie inny sposób, dlaczego doprowadziło do takich konkretnie decyzji. Atrybucje dzielą się na dwa rodzaje. Pierwszy z nich to atrybucje globalne, czyli założenie przez dziecko, że dokonało czegoś bo właśnie takie jest. Prowadzi to do bardzo negatywnych w skutkach założeń na swój temat. Jeżeli dziecko nie odrobi pracy domowej i zyska za to negatywną ocenę w szkole, posługując się atrybucją globalną pomyśli, że nie zrobił zadania przez lenistwo czy własną głupotę. Automatycznie odniesie to do własnego JA, przypisując sobie te cechy. Takie myślenie również negatywnie wpływa na poczucie własnej skuteczności, które obniża się wskutek tłumaczenia sobie porażek negatywnymi cechami przez dziecko.

Kolejnym jest atrybucja specyficzna, czyli taka odnosząca się do konkretnych zachowań. Dziecko może wtedy pomyśleć, że powodem braku pracy domowej było po prostu zapomnienie czy brak wiedzy na temat tego jak je wykonać, co nie jest jego winą. Te dwie atrybucje różnią się od siebie tym, że w atrybucji specyficznej dziecko nie odnosi się do tego jakie konkretnie jest, a skupia się na zachowaniach, które doprowadziły do konkretnych skutków. To, jakiej atrybucji użyje dziecko jest kluczem do tego, jaka emocja pojawi się po zdarzeniu, wstyd, poczucie winy czy duma.