Depresja u dzieci i młodzieży

Niedawno obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Walki z Depresją. Według statystyk na depresję choruje aż 350 milionów ludzi na całym świecie. Warto dodać, że depresja nie jest chorobą, która dotyka wyłącznie osoby dorosłe – chorować mogą zarówno dzieci jak i młodzież. Na kliniczną depresję cierpi 1% dzieci przedszkolnych powyżej drugiego i trzeciego roku życia, 2% w grupie dzieci 6-12 lat oraz do 20% w grupie młodzieży (dane z Forum Przeciw Depresji). 

Depresja u dzieci i młodzieży

Objawy depresyjne występujące u dzieci i młodzieży mogą być podobne do objawów depresyjnych u osób dorosłych. Zależy to jednak od specyfiki przebiegu choroby oraz wieku dziecka lub nastolatka. Wielu specjalistów podkreśla, że występują trudności związane z diagnozowaniem depresji u dzieci i młodzieży, jako że niektóre z objawów depresyjnych mogą być mylone z objawami innych chorób, które mogą pojawiać się w okresie dorastania jak np. ADHD czy zaburzenia odżywiania. Dzieci, które przez rodziców bądź nauczycieli, są opisywane jako „niegrzeczne” lub „źle się zachowujące” również mogą chorować na depresję. Obraz kliniczny depresji może przybierać bardzo zróżnicowane objawy, dlatego warto konsultować się ze specjalistą, jeśli zachowanie dziecka lub nastolatka wzbudza nasze zaniepokojenie.

Co jest przyczyną depresji u dzieci i młodzieży?

Przyczyny zachorowania na depresję u dzieci i młodzieży można podzielić na trzy główne obszary: przyczyny psychologiczne, środowiskowe oraz biologiczne. Często podkreśla się fakt, że przyczyny z trzech obszarów wzajemnie się przeplatają.

Do przyczyn psychologicznych może należeć konstrukcja psychiczna dziecka – np. niskie poczucie własnej wartości, pesymistyczne nastawienie do życia; do przyczyn środowiskowych np.: sposób wychowywania – to czy w rodzinie występuje przemoc, czy dziecko doświadczyło zdarzeń traumatycznych, w jakim środowisku dziecko się wychowuje. Do aspektu biologicznego należy np. uwarunkowanie genetyczne – to czy w rodzinie występowała depresja.

Jak wygląda depresja u dzieci i nastolatków?

Depresja to nie tylko smutek. Istnieje szereg innych objawów, które mogą świadczyć o tym, że dziecko zmaga się z chorobą. Należą do nich między innymi:

• Apatia, brak zainteresowań
• Zaburzenia snu (bezsenność, nadmierna senność)
• Trudności z koncentracją, zapamiętywaniem, uczeniem się
• Obniżenie nastroju, smutek
• Napięcie
• Brak energii
• Poczucie winy
• Dolegliwości bólowe.

U małych dzieci, które jeszcze nie mówią objawy mogą przyjąć charakter somatyczny (np. mimowolne moczenie się, różne dolegliwości bólowe) lub charakter regresji: zaprzestanie mowy, cofanie się w rozwoju.

Jestem rodzicem – co powinno zwrócić moją uwagę? Kiedy warto sięgnąć po pomoc?

Każda zmiana zachowania dziecka jest dla rodzina ważnym sygnałem. Dziecko chorujące na depresję może zgłaszać rodzicowi swoje trudności bezpośrednio – mówiąc o swoich uczuciach i problemach – jednak dzieci mogą również przeżywać swoje trudności w samotności, nie dzieląc się nimi z dorosłymi. Jeśli jako rodzic zauważyłaś/zauważyłeś, że Twoje dziecko jest drażliwe, impulsywne, autoagresywne, ma trudności z zaśnięciem lub śpi nadmiernie, mówi o poczuciu smutku, winy, beznadziei, wycofało się z relacji rówieśniczych, jest apatyczne – warto porozmawiać o tym z dzieckiem i zgłosić się do psychologa lub psychoterapeuty na konsultację.

Konsekwencje depresji u dzieci i młodzieży

Konsekwencje zachorowania na depresję u dzieci i młodzieży obejmują sferę funkcjonowania rodzinnego, społecznego, indywidualnego oraz szkolnego. Dzieci zazwyczaj mają gorsze wyniki w nauce, trudności w relacjach z członkami rodziny i z grupą rówieśniczą. Wiele badań (Kołodziejek, 2008) wskazuje na to, że depresja przebyta u dzieci i młodzieży może być wskaźnikiem do wystąpienia choroby w życiu dorosłym. Należy dodać, że depresja w okresie młodzieńczym wiąże się ze zwiększonym ryzykiem nadużywania substancji psychoaktywnych oraz zwiększonym ryzykiem samobójstwa.

Badania dotyczące depresji u osób dorosłych mówią o tym, że wśród osób chorujących 40-80% ma myśli samobójcze, 20-60% podejmuje próby samobójcze, aż 15% chorych odbiera sobie życie. Dlatego tak ważna jest obserwacja dziecka i konsultacja medyczna lub psychologiczna, gdy zachowanie dziecka wzbudza nasze obawy. W przypadku gdy zagrożenie próbą samobójczą jest wysokie, osoba jest hospitalizowana.

Leczenie depresji

W zależności od diagnozy, potrzeb dziecka, głębokości i intensywności choroby depresja może być leczona zarówno farmakologicznie jak i poprzez psychoterapię. Często również łączy się metody farmakologiczne z psychoterapią. Za dobór leków oraz decyzją nad ich włączeniem czuwa psychiatra, natomiast psychoterapię prowadzi osoba (najczęściej psycholog) z certyfikatem psychoterapeuty lub w trakcie 4-letniego Szkolenia Psychoterapeutycznego akredytowanego przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne lub Polskie Towarzystwo Psychiatryczne.

Rekomendacje dotyczące rodzaju terapii będą uzależnione od indywidualnych potrzeb pacjenta. Warto dodać, że psychoterapia indywidualna dziecka małego jest zupełnie inna niż psychoterapia skierowana do nastolatki lub nastolatka.

Psychoterapia indywidualna 

Psychoterapia indywidualna może odbywać się w różnych nurtach (np. Psychodynamiczny, CBT, integratywny, systemowy). W zależności od wieku dzieci i młodzieży może przybierać różne formy np. – zabawy lub rozmowy. Cele terapii będą uzależnione od potrzeb danego dziecka lub nastolatka, choć do celów wspólnych można zaliczyć np.: zmniejszenie bądź redukcję przeżywanego cierpienia, radzenie sobie z trudnymi emocjami, odnajdywanie zasobów.

Psychoterapia grupowa

Kolejną możliwości psychoterapii jest terapia grupowa, prowadzona zazwyczaj przez dwóch psychoterapeutów. Są to regularne spotkania, w których uczestniczy kilka osób doświadczających podobnych trudności. Terapia grupowa może okazać się szczególnie pożyteczna dla nastolatków. 

Psychoterapia rodzinna

Następną – bardzo skuteczną – metodą terapii jest psychoterapia rodzinna. Niektóre z teorii psychologicznych mówią o tym, że depresja dziecka lub nastolatka jest ściśle związana z rodziną i tym samym rodzina powinna być włączona w proces leczenia. Depresyjne objawy dziecka lub nastolatka są symbolem dysfunkcji w systemie rodzinnym, dlatego w proces leczenia włączony musi być cały system. Wtedy spotkania odbywają się ze wszystkimi członkami rodziny – każda osoba musi być zaangażowana w terapię i zmotywowana.

Piśmiennictwo: 

Dane Fundacji Forum Przeciw Depresji

Dane Fundacji Twarze Depresji

REKOMENDACJE DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA, WYKRYWANIA I LECZENIA DEPRESJI U DZIECI I MŁODZIEŻY

dr hab. Barbara Remberk, dr Anna Z. Antosik-Wójcińska, mgr Marta Baron

INSTYTUT PSYCHIATRII I NEUROLOGII W WARSZAWIE

Kołodziejek, M. (2008). „Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo – behawioralna.” Psychoterapia, 2, (145), strony 15 – 33.